Waterkelders in Amsterdam: een verborgen verleden onder onze voeten

In de late 18e en vroege 19e eeuw hadden Amsterdammers een groot probleem: er was bijna geen schoon drinkwater. De grachten waren heel vies en daardoor kon je het water niet drinken. Om toch wat schoon water te hebben, bouwden bewoners en het stadsbestuur waterkelders. Daarin vingen ze regenwater op. Nu worden die kelders niet meer gebruikt, maar soms worden er nog oude waterkelders ontdekt bij werkzaamheden aan huizen of wegen. 

Wat zijn waterkelders en waarvoor dienden ze?

Waterkelders zijn ondergrondse plekken waar regenwater werd opgevangen en opgeslagen. Het water stroomde via goten en leidingen naar de kelders, waar het werd gefilterd en bewaard. In een tijd zonder drinkwaterleidingen was dit de veiligste manier om aan water te komen, vooral als het droog was en andere waterbronnen vies waren. Tussen 1790 en 1824 bouwde het stadsbestuur 33 waterkelders op verschillende plekken in de stad, vaak onder pleinen, straten of gebouwen. Het regenwater uit de kelders zorgde voor drinkwater voor de Amsterdammers en hielp ziektes te voorkomen. Sommige huiseigenaren bouwden ook hun eigen waterkelders.

De ontdekte waterkelder onder Theater De Richel (Betty Asfalt Complex).

De komst van schoon duinwater

Maar de waterkelders waren niet voor altijd nodig. In 1851 werd schoon drinkwater uit de duinen via leidingen naar Amsterdam gebracht. Dit kon dankzij de oprichting van de Amsterdamsche Duinwater-Maatschappij, een initiatief van Jacob van Lennep. Daardoor verdwenen veel waterkelders onder de groeiende stad, ze werden dichtgemaakt of gewoon vergeten.

Herontdekte waterkelders: verborgen schatten

Als ergens in de stad wordt gebouwd of gerenoveerd, ontdekken aannemers nog wel eens een vergeten waterkelder. Enkele voorbeelden:

• De waterkelder onder Theater De Richel (vroeger het Betty Asfaltcomplex)
  Toen Stadsherstel eigenaar werd van het Betty Asfaltcomplex werd de kelder gerenoveerd. Toen ontdekten de werklieden een waterkelder.
  
  

• De waterkelders van de metro
  Tijdens werkzaamheden voor de metro in Amsterdam in de jaren 70 werden meerdere waterkelders ontdekt, bijvoorbeeld onder het Weesperplein.
• Een kelder bij de Stromarkt
  In de buurt van de Stromarkt bij de Sonestakoepel werd in de jaren 80 nog een waterkelder ontdekt. Deze ontdekking liet zien hoe groot en slim het systeem was om regenwater op te slaan.

Hebben waterkelders nu nog een functie?

Waterkelder bij de Stromarkt (foto: Stadsarchief Amsterdam)

Tegenwoordig spelen de oude waterkelders geen rol meer in het waterbeheer van Amsterdam. Nieuwe technologieën, zoals moderne riolen en drinkwatersystemen, hebben hun taak overgenomen. Toch zijn de kelders nog steeds belangrijk voor de geschiedenis van de stad. Ze laten zien hoe Amsterdam vroeger slimme oplossingen bedacht om schoon water beschikbaar te maken voor haar inwoners.

Kun je waterkelders bezoeken?

Helaas zijn de meeste waterkelders niet te bezoeken, omdat ze onder gebouwen liggen of gewoon niet geschikt zijn voor publiek. Wel zijn er plekken in en rond Amsterdam waar je vergelijkbare oude wateropslagplaatsen kunt bewonderen, zoals het Fort bij Abcoude (onderdeel van de Stelling van Amsterdam). Ook kun je tijdens Open Monumentendagen soms historische locaties bezoeken (U verlaat deze site), waar je meer kunt leren over het waterbeheer van vroeger.

Een blijvende herinnering

De waterkelders van Amsterdam vertellen het verhaal van een stad die altijd op zoek was naar slimme oplossingen voor haar uitdagingen. Hoewel ze nu verborgen zijn, blijven ze een voorbeeld van vernieuwing en veerkracht. Wie weet wat er nog onder onze voeten schuilt, wachtend om ontdekt te worden bij een volgende verbouwing of archeologische opgraving.

Foto’s en meer verhalen over de historische waterkelders vind je bij het Stadsarchief Amsterdam (U verlaat deze site) en Stadsherstel Amsterdam (U verlaat deze site).

Wist je dat...

• Waterkelders gebruikten vaak een simpel filtersysteem. Regenwater stroomde door zand of grind voordat het de kelder in ging. Dit hield het water schoner en beter bruikbaar dan water uit de gracht.
• In de 18e eeuw had de stad regels voor het bouwen van waterkelders. Ze moesten stevig en waterdicht zijn om geen schade aan andere huizen te veroorzaken. Sommige kelders kregen zelfs een officieel keurmerk.
• Rijke bewoners maakten van hun waterkelders soms iets bijzonders. Ze voegden mooie stenen of gewelven toe, waardoor de kelder niet alleen praktisch maar ook indrukwekkend was.
• Waterkelders hadden een constante temperatuur. Dit zorgde ervoor dat het water in de zomer koel bleef en in de winter niet bevroor. Hierdoor was het water altijd klaar voor gebruik.

Lees ook: